Dây thần kinh số 11: Chức năng, vị trí và các bệnh lý thường gặp

Dây thần kinh số 11 là gì? Nó có vai trò gì trong cơ thể con người? Đây là những câu hỏi mà nhiều người thắc mắc. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về dây thần kinh số 11, từ cấu tạo, chức năng cho đến những bệnh lý thường gặp liên quan đến dây thần kinh này.

Cấu tạo, chức năng dây thần kinh sọ 11

Giải phẫu

Dây thần kinh phụ (XI) là dây thần kinh sọ thứ 11 trong tổng số 12 đôi dây thần kinh sọ. Dây thần kinh này có hai rễ:

• Rễ sọ: Rễ sọ của dây thần kinh phụ bắt nguồn từ hành não ở đoạn tủy sống C1 và C2. Các sợi thần kinh của rễ sọ đi lên theo rãnh bên của hành não, sau đó đi ra ngoài qua lỗ ống tai.
• Rễ sống: Rễ sống của dây thần kinh phụ bắt nguồn từ tủy sống ở đoạn C1-C3. Các sợi thần kinh của rễ sống đi xuống theo rễ tủy sống, sau đó đi ra ngoài qua lỗ trên mỏm chũm.

Sau khi ra khỏi hộp sọ, hai rễ thần kinh hợp lại thành một dây thần kinh duy nhất. Dây thần kinh phụ đi xuống phía trước cơ ức đòn chũm, sau đó đi qua dưới cơ này và đi vào trong khoang cổ. Dây thần kinh phụ chi phối vận động của các cơ sau:

• Cơ ức đòn chũm: Cơ này có tác dụng kéo đầu về phía bên đối diện.
• Cơ thang: Cơ này có tác dụng nâng vai và kéo đầu về phía trước.

Chức năng

Dây thần kinh phụ có chức năng chính là vận động các cơ ở vùng đầu và cổ. Cụ thể, dây thần kinh này chi phối vận động của các cơ sau:

• Cơ ức đòn chũm: Cơ này có tác dụng kéo đầu về phía bên đối diện.
• Cơ thang: Cơ này có tác dụng nâng vai và kéo đầu về phía trước.

Ngoài ra, dây thần kinh phụ còn có một số chức năng khác như:

• Giúp điều khiển các cơ thanh quản, góp phần vào việc phát âm.
• Có thể tham gia vào một số phản xạ ở vùng đầu và cổ.

Các bệnh lý thường gặp

Các bệnh lý thường gặp liên quan đến dây thần kinh phụ bao gồm:

Liệt thần kinh phụ: Đây là tình trạng dây thần kinh phụ bị tổn thương, dẫn đến mất khả năng vận động của các cơ mà dây thần kinh này chi phối. Liệt thần kinh phụ có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, bao gồm chấn thương, phẫu thuật, bệnh lý thần kinh,…

Viêm thần kinh phụ: Đây là tình trạng dây thần kinh phụ bị viêm, dẫn đến đau, tê, yếu các cơ mà dây thần kinh này chi phối. Viêm thần kinh phụ có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, bao gồm virus, vi khuẩn,…

U dây thần kinh phụ: Đây là tình trạng xuất hiện khối u ở dây thần kinh phụ, có thể lành tính hoặc ác tính. U dây thần kinh phụ có thể gây đau, tê, yếu các cơ mà dây thần kinh này chi phối.

Triệu chứng tổn thương, liệt dây thần kinh sọ não 11

Triệu chứng tổn thương, liệt dây thần kinh sọ não 11 phụ thuộc vào mức độ tổn thương dây thần kinh. Nếu dây thần kinh bị tổn thương hoàn toàn, bệnh nhân sẽ có các triệu chứng sau:

• Không thể quay đầu sang bên bị liệt.
• Không thể nghiêng đầu sang bên bị liệt.
• Vai bị hạ thấp ở bên bị liệt.
• Cơ ức đòn chũm ở bên bị liệt teo nhỏ.

Nếu dây thần kinh bị tổn thương một phần, bệnh nhân sẽ có các triệu chứng nhẹ hơn, bao gồm:

• Khó khăn khi quay đầu sang bên bị liệt.
• Khó khăn khi nghiêng đầu sang bên bị liệt.
• Vai ở bên bị liệt có thể bị hạ thấp một chút.
• Cơ ức đòn chũm ở bên bị liệt có thể bị teo một chút.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể có các triệu chứng khác, chẳng hạn như:

• Đau ở vùng cổ và vai.
• Yếu cơ ở vùng cổ và vai.
• Khó khăn khi thực hiện các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như chải tóc, mặc áo, v.v.

Chẩn đoán và điều trị

Chẩn đoán

Chẩn đoán liệt thần kinh phụ dựa trên các triệu chứng lâm sàng, bao gồm:

• Không thể quay đầu sang bên bị tổn thương.
• Không thể nâng vai bên bị tổn thương.
• Cơ ức đòn chũm bên bị tổn thương bị teo.

Để xác định chính xác nguyên nhân gây ra liệt thần kinh phụ, cần thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng như:

• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) sọ não.
• Điện cơ.
• Xét nghiệm máu.

Điều trị

Phương pháp điều trị liệt, tổn thương dây thần kinh sọ 11 phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ tổn thương thần kinh.

Đối với nguyên nhân chấn thương, cần điều trị chấn thương để giảm tổn thương thần kinh. Nếu chấn thương nghiêm trọng, có thể cần phẫu thuật để sửa chữa tổn thương thần kinh.

Đối với nguyên nhân phẫu thuật, cần theo dõi sát sao tình trạng thần kinh sau phẫu thuật. Nếu có dấu hiệu tổn thương thần kinh, cần điều trị kịp thời.

Đối với nguyên nhân nhiễm trùng, cần điều trị nhiễm trùng để ngăn ngừa tổn thương thần kinh lan rộng. Nếu nhiễm trùng nặng, có thể cần phẫu thuật để loại bỏ ổ nhiễm trùng.

Đối với nguyên nhân bệnh lý tự miễn, có thể sử dụng thuốc ức chế miễn dịch để điều trị.

Đối với các trường hợp tổn thương dây thần kinh không thể phục hồi, có thể sử dụng các phương pháp vật lý trị liệu để giúp cải thiện chức năng vận động.

Các phương pháp vật lý trị liệu thường được sử dụng bao gồm:

• Các bài tập tăng cường cơ giúp tăng cường sức mạnh và sức bền của các cơ bị ảnh hưởng.
• Các bài tập vận động khớp giúp tăng cường phạm vi chuyển động của khớp.
• Các bài tập thăng bằng giúp cải thiện khả năng giữ thăng bằng.

Phòng ngừa

Để phòng ngừa liệt thần kinh phụ, cần chú ý các vấn đề sau:

• Bảo vệ đầu và cổ trong các hoạt động thể thao hoặc lao động.
• Mặc mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông.
• Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh, bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất.
• Tập thể dục thường xuyên để tăng cường sức khỏe.

Tổng kết

Dây thần kinh sọ 11 là một dây thần kinh quan trọng, có chức năng chi phối vận động của hai nhóm cơ ở cổ và vai. Liệt dây thần kinh phụ có thể gây ảnh hưởng đến khả năng vận động của cổ và vai, ảnh hưởng đến sinh hoạt và công việc của người bệnh.

Nếu bạn bị liệt, tổn thương dây thần kinh sọ 11, hãy đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Điều trị sớm sẽ giúp tăng khả năng phục hồi.