Dây thần kinh sọ 12 – Thần kinh hạ thiệt – đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển vận động của lưỡi. Khi dây thần kinh này bị tổn thương, người bệnh có thể gặp phải các vấn đề như lưỡi yếu, liệt, nói ngọng, khó nuốt,…Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về dây thần kinh sọ 12, chức năng của nó và những vấn đề có thể xảy ra khi dây thần kinh này bị tổn thương.
Cấu tạo, chức năng dây thần kinh sọ 12
Dây thần kinh sọ 12 là một dây thần kinh vận động ngoại biên, xuất phát từ hành não. Dây thần kinh này chi phối các cơ ở lưỡi, giúp lưỡi vận động linh hoạt trong quá trình nói, nhai, nuốt và phát âm
Tên gọi khác
- Dây thần kinh hạ thiệt
- Dây thần kinh hypoglossus
- Dây thần kinh XII
- Dây thần kinh lưỡi
- Tên Tiếng Anh là hypoglossal nerve.
Cấu tạo
Dây thần kinh sọ 12 có nguyên ủy thật ở hành não, nguyên ủy hư ở rãnh bên trước hành não. Sau khi ra khỏi sọ, dây thần kinh hạ thiệt vòng ra trước để điều khiển vận động cho cơ lưỡi.
Chức năng
Dây thần kinh hạ thiệt có chức năng duy nhất là vận động, chi phối các cơ của lưỡi, bao gồm:
- Cơ nâng lưỡi: nâng lưỡi lên
- Cơ co lưỡi: co rút lưỡi
- Cơ kéo lưỡi sang bên: kéo lưỡi sang bên
- Cơ gấp lưỡi: gấp lưỡi
- Cơ xoắn lưỡi: xoắn lưỡi
Các cơ này giúp lưỡi thực hiện các chức năng như nói, nhai, nuốt và vệ sinh răng miệng.
Các bệnh lý thường gặp
Các bệnh lý thường gặp liên quan đến dây thần kinh sọ số 12 bao gồm:
Liệt dây thần kinh hạ thiệt: là tình trạng suy giảm hoặc mất khả năng vận động của các cơ ở lưỡi do tổn thương dây thần kinh sọ 12. Liệt dây thần kinh hạ thiệt có thể do chấn thương, viêm nhiễm, u não hoặc các bệnh lý khác.
Viêm dây thần kinh hạ thiệt: là tình trạng viêm nhiễm dây thần kinh hạ thiệt. Viêm dây thần kinh hạ thiệt có thể do virus, vi khuẩn hoặc ký sinh trùng gây ra.
Tổn thương dây thần kinh hạ thiệt do phẫu thuật: là tình trạng tổn thương dây thần kinh hạ thiệt do phẫu thuật vùng đầu, cổ.
Teo lưỡi là tình trạng lưỡi bị nhỏ lại, xơ cứng do thiếu vận động. Teo lưỡi có thể do liệt dây thần kinh hạ thiệt hoặc các bệnh lý khác, chẳng hạn như bệnh tiểu đường hoặc bệnh đa xơ cứng.
Khó nuốt có thể do nhiều nguyên nhân, bao gồm liệt dây thần kinh hạ thiệt, teo lưỡi hoặc các bệnh lý khác, chẳng hạn như bệnh trào ngược dạ dày thực quản hoặc bệnh lý tuyến giáp.
Khó phát âm: là tình trạng khó khăn khi phát âm các âm thanh. Khó phát âm có thể do liệt dây thần kinh hạ thiệt hoặc các bệnh lý khác.
Trào ngược dạ dày thực quản: là tình trạng trào ngược dịch dạ dày lên thực quản. Trào ngược dạ dày thực quản có thể do liệt dây thần kinh hạ thiệt hoặc các bệnh lý khác.
Triệu chứng tổn thương, liệt dây thần kinh sọ não 12
Triệu chứng tổn thương, liệt dây thần kinh sọ não 12 bao gồm:
- Lưỡi yếu, teo, lệch về một bên
- Khó nói, nói ngọng
- Khó nhai, nuốt
- Khó vệ sinh răng miệng
Chẩn đoán và điều trị
Chẩn đoán
Chẩn đoán bệnh lý liên quan dây thần kinh hạ thiệt thường dựa trên các triệu chứng lâm sàng. Các bệnh lý liên quan dây thần kinh hạ thiệt có thể được chẩn đoán dựa trên các triệu chứng lâm sàng, bao gồm:
- Khó khăn trong việc nói, nuốt và lè lưỡi
- Lưỡi lệch sang một bên
- Cảm giác tê hoặc ngứa ran ở lưỡi
- Đau ở cổ họng, lưỡi hoặc tai
Ngoài ra các xét nghiệm cận lâm sàng thường được sử dụng để chẩn đoán bệnh lý liên quan dây thần kinh hạ thiệt bao gồm:
- Chụp X-quang cổ họng: giúp phát hiện các tổn thương cấu trúc ở cổ họng, chẳng hạn như khối u, viêm nhiễm,…
- Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) cổ họng: giúp cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về cấu trúc cổ họng, giúp phát hiện các tổn thương nhỏ hơn mà chụp X-quang không thể phát hiện được.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) cổ họng: giúp cung cấp hình ảnh chi tiết nhất về cấu trúc cổ họng, giúp phát hiện các tổn thương nhỏ nhất.
- Điện cơ đồ (EMG): giúp đánh giá chức năng của các cơ, bao gồm các cơ của lưỡi.
Điều trị
Điều trị bệnh lý liên quan dây thần kinh hạ thiệt
Điều trị bệnh lý liên quan dây thần kinh hạ thiệt phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.
- Điều trị nguyên nhân: Nếu nguyên nhân gây bệnh là do các bệnh lý khác, chẳng hạn như viêm dây thần kinh, khối u,… thì cần điều trị nguyên nhân đó.
- Điều trị triệu chứng: Nếu nguyên nhân gây bệnh không thể điều trị được thì cần điều trị triệu chứng để cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
Các phương pháp điều trị triệu chứng bệnh lý liên quan dây thần kinh hạ thiệt bao gồm:
- Thuốc: Sử dụng các thuốc giảm đau, thuốc chống co giật,… để giảm đau, cải thiện khả năng vận động của lưỡi.
- Liệu pháp vật lý trị liệu: Giúp cải thiện khả năng vận động của lưỡi, giúp bệnh nhân nói và nuốt dễ dàng hơn.
- Phẫu thuật: Phẫu thuật có thể được chỉ định trong một số trường hợp, chẳng hạn như khi dây thần kinh hạ thiệt bị chèn ép bởi khối u hoặc các cấu trúc khác.
Phòng ngừa
Để phòng ngừa tổn thương, liệt dây thần kinh sọ não 12, cần thực hiện các biện pháp sau:
- Bảo vệ đầu, cổ khỏi chấn thương.
- Tiêm phòng đầy đủ các loại vắc-xin phòng bệnh.
- Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm và điều trị kịp thời các bệnh lý thần kinh.
Tổng kết
Dây thần kinh sọ số 12 là một dây thần kinh vận động ngoại biên quan trọng, có chức năng vận động các cơ của lưỡi. Tổn thương, liệt dây thần kinh sọ não 12 có thể gây ra nhiều khó khăn trong sinh hoạt, giao tiếp và ăn uống. Do đó, cần có biện pháp phòng ngừa và điều trị kịp thời để bảo vệ sức khỏe.
