Giải phẫu
Dây thần kinh sinh ba (V) là một trong 12 đôi dây thần kinh sọ não. Đây là dây thần kinh hỗn hợp, có cả chức năng vận động và cảm giác. Dây thần kinh sinh ba phát sinh từ nhân dây thần kinh sinh ba ở não thất ba. Nó đi ra khỏi hộp sọ qua lỗ nhĩ lớn, đi qua hố chân bướm, chia thành ba nhánh chính:
Nhân dây thần kinh sinh ba nằm ở não thất ba, ở phía trước nhân vận động nhãn cầu.
Dây thần kinh hàm trên (V1): phân bố cảm giác cho phần trên của khuôn mặt, bao gồm da trán, hốc mắt, mũi, má, môi trên, răng hàm trên và niêm mạc miệng.
Dây thần kinh hàm giữa (V2): phân bố cảm giác cho phần giữa của khuôn mặt, bao gồm da má, môi dưới, răng hàm dưới và niêm mạc miệng.
Dây thần kinh hàm dưới (V3): phân bố cảm giác cho phần dưới của khuôn mặt, bao gồm da cằm, môi dưới, răng hàm dưới và niêm mạc miệng.
Ngoài ra, dây thần kinh sinh ba còn có các nhánh vận động chi phối cho các cơ nhai, bao gồm cơ thái dương, cơ chân bướm ngoài, cơ chân bướm trong, cơ mỏ quạ, cơ nâng hàm trên và cơ nâng môi trên.
Chức năng
Dây thần kinh sinh ba có chức năng vận động và cảm giác.
Chức năng vận động: Dây thần kinh sinh ba chi phối các cơ nhai, bao gồm cơ thái dương, cơ nhai, cơ mút, cơ chân bướm hàm trên, cơ chân bướm hàm dưới. Các cơ này giúp chúng ta thực hiện các động tác nhai, nghiến, cắn, mút.
Chức năng cảm giác: Dây thần kinh sinh ba mang các cảm giác đau, nhiệt độ, xúc giác, vị giác cho phần lớn vùng mặt.
Các bệnh lý thường gặp
Đau dây thần kinh sinh ba (trigeminal neuralgia): là một bệnh lý thần kinh gây đau đớn dữ dội ở mặt. Nguyên nhân của bệnh chưa được xác định rõ, có thể do sự chèn ép của mạch máu lên dây thần kinh sinh ba.
Hội chứng Guillain-Barré (GBS): là một bệnh lý tự miễn hệ thần kinh, có thể gây tổn thương dây thần kinh sinh ba, dẫn đến tê liệt cơ mặt.
U dây thần kinh sinh ba (trigeminal neuroma): là một khối u lành tính phát triển từ dây thần kinh sinh ba. Khối u có thể gây đau, tê hoặc mất cảm giác ở mặt.
Thoái hóa dây thần kinh sinh ba (trigeminal neuropathy): là tình trạng dây thần kinh sinh ba bị suy giảm chức năng, dẫn đến tê liệt cơ mặt, giảm cảm giác ở mặt.
Điều trị
Điều trị các bệnh lý dây thần kinh sinh ba phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.
Đối với đau dây thần kinh sinh ba, các phương pháp điều trị bao gồm:
Thuốc: Các thuốc được sử dụng để điều trị đau dây thần kinh sinh ba bao gồm carbamazepine, gabapentin, pregabalin, oxcarbazepine, lamotrigine, phenytoin.
Phẫu thuật: Phẫu thuật được chỉ định cho những trường hợp không đáp ứng với thuốc. Các phương pháp phẫu thuật bao gồm:
Phẫu thuật cắt dây thần kinh sinh ba: phương pháp này có thể giải quyết triệt để cơn đau nhưng có thể gây mất cảm giác ở mặt.
Phẫu thuật vi phẫu cắt bỏ khối máu chèn ép dây thần kinh sinh ba: phương pháp này giúp giải quyết cơn đau mà không gây mất cảm giác ở mặt.
Đối với các bệnh lý khác gây tổn thương dây thần kinh sinh ba, việc điều trị cần tập trung vào nguyên nhân gây bệnh.
Phòng ngừa
Để phòng ngừa các bệnh lý dây thần kinh sinh ba, cần:
- Chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng.
- Tập thể dục thường xuyên.
- Tránh căng thẳng, stress.
- Kiểm soát tốt các bệnh lý mạn tính, như huyết áp cao, tiểu đường, rối loạn lipid máu.
