Cấu tạo, chức năng dây thần kinh tọa
Giải phẫu
Dây thần kinh tọa là dây thần kinh dài nhất và rộng nhất trong cơ thể con người. Dây thần kinh này bắt nguồn từ năm rễ thần kinh L4, L5, S1, S2 và S3, nằm ở vùng thắt lưng của cột sống. Năm rễ thần kinh này kết hợp với nhau để tạo thành dây thần kinh tọa, đi qua hông, mông và kéo dài xuống chân, kết thúc ngay dưới đầu gối. Sau đó, bó sợi sẽ phân nhánh, tiếp tục chạy xuống chân, đến bàn chân, ngón chân.
Dây thần kinh tọa mang theo các sợi thần kinh vận động và cảm giác chi dưới. Các sợi thần kinh vận động chi phối các cơ ở chân, giúp thực hiện các động tác như đi, chạy, nhảy,… Các sợi thần kinh cảm giác chi phối cảm giác ở da, cơ, khớp,… của chi dưới.
Chức năng
Dây thần kinh tọa có chức năng chính là chi phối vận động và cảm giác chi dưới. Cụ thể, các chức năng của dây thần kinh tọa bao gồm:
Chức năng vận động:
- Chi phối các cơ ở chân, giúp thực hiện các động tác như đi, chạy, nhảy,…
- Chi phối các cơ ở mông, giúp thực hiện các động tác như đứng, ngồi,…
Chức năng cảm giác:
- Chi phối cảm giác ở da, cơ, khớp,… của chi dưới.
- Giúp cảm nhận nhiệt độ, đau đớn,… ở chi dưới.
Các bệnh lý thường gặp
Dây thần kinh tọa có thể bị tổn thương do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:
- Thoát vị đĩa đệm: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây đau thần kinh tọa. Thoát vị đĩa đệm là tình trạng nhân nhầy của đĩa đệm cột sống thoát ra ngoài, chèn ép các rễ thần kinh.
- Hẹp ống sống: Đây là tình trạng ống sống bị hẹp lại, chèn ép các rễ thần kinh.
- Viêm đa rễ thần kinh: Đây là tình trạng viêm nhiễm các rễ thần kinh.
- U tủy sống: Đây là tình trạng xuất hiện các khối u trong tủy sống, chèn ép các rễ thần kinh.
- Traumata: Đây là tình trạng chấn thương vùng thắt lưng, gây tổn thương dây thần kinh tọa.
Triệu chứng tổn thương, liệt dây thần kinh tọa
Triệu chứng của tổn thương, liệt dây thần kinh tọa thường bao gồm:
- Đau: Cơn đau thường xuất hiện ở vùng thắt lưng, sau đó lan xuống mông, đùi, cẳng chân và bàn chân. Cơn đau có thể là đau nhói, đau âm ỉ, đau buốt,…
- Tê bì, ngứa ran: Các ngón chân, bàn chân có thể bị tê bì, ngứa ran.
- Yếu cơ: Cơ ở chân có thể bị yếu, khó cử động.
- Giảm phản xạ: Phản xạ ở chân có thể giảm.
Chẩn đoán và điều trị
Chẩn đoán
Chẩn đoán tổn thương dây thần kinh tọa dựa trên các triệu chứng lâm sàng và các phương pháp chẩn đoán hình ảnh, bao gồm:
- Chụp X-quang cột sống thắt lưng
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) cột sống thắt lưng
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) cột sống thắt lưng
Điều trị
Điều trị tổn thương dây thần kinh tọa tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Các phương pháp điều trị thường được sử dụng bao gồm:
- Điều trị nội khoa: sử dụng thuốc giảm đau, thuốc chống viêm, thuốc giãn cơ, thuốc bổ thần kinh.
- Vật lý trị liệu: giúp tăng cường sức mạnh cơ, cải thiện khả năng vận động của chi dưới.
- Phẫu thuật: chỉ được thực hiện trong trường hợp tổn thương dây thần kinh tọa nặng, không đáp ứng với điều trị nội khoa và vật lý trị liệu.
Phòng ngừa
Để phòng ngừa tổn thương dây thần kinh tọa, cần lưu ý các vấn đề sau:
- Duy trì cân nặng hợp lý.
- Tập thể dục thường xuyên, đúng cách.
- Tránh các tư thế sai, mang vác nặng quá sức.
- Bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin B12.
Tổng kết
Dây thần kinh tọa là dây thần kinh quan trọng, chi phối vận động và cảm giác cho chi dưới. Tổn thương dây thần kinh tọa có thể gây đau đớn, yếu cơ, khó đi lại, thậm chí liệt chi dưới. Do đó, cần phát hiện và điều trị tổn thương dây thần kinh tọa sớm để hạn chế các biến chứng.
