Giải phẫu
Dây thần kinh ròng rọc (IV) là dây thần kinh sọ thứ tư, nằm ở trung não. Nó có nguyên ủy thật nằm ở phần trước của trung não, nguyên ủy hư nằm ở mặt sau trung não.
Dây thần kinh ròng rọc đi ra khỏi trung não, đi qua lỗ ròng rọc (foramen rotundum) ở đáy hộp sọ, và vào ổ mắt. Trong ổ mắt, dây thần kinh ròng rọc chia thành hai nhánh: nhánh trên và nhánh dưới.
Nhánh trên của dây thần kinh ròng rọc chi phối cơ chéo trên (musculus obliquus superior), giúp mắt nhìn xuống và ra ngoài.
Nhánh dưới của dây thần kinh ròng rọc chi phối cơ nâng mi mắt trên (musculus levator palpebrae superioris), giúp nâng mi mắt trên.
Chức năng
Dây thần kinh ròng rọc có chức năng chính là chi phối các cử động của mắt theo hướng ra ngoài, xuống dưới.
Cụ thể, dây thần kinh ròng rọc giúp mắt thực hiện các động tác sau:
- Liếc mắt xuống dưới.
- Liếc mắt ra ngoài.
- Liếc mắt lên trên và ra ngoài.
Các bệnh lý thường gặp
Các bệnh lý thường gặp của dây thần kinh ròng rọc bao gồm:
- Liệt dây thần kinh số 4: là tình trạng dây thần kinh ròng rọc bị tổn thương, dẫn đến yếu hoặc liệt cơ chéo trên. Người bệnh liệt dây thần kinh số 4 thường có biểu hiện lác lên trên, xoáy ra ngoài ở mắt bị tổn thương.
- Thoát vị não thất: là tình trạng não thất bị đẩy ra ngoài qua một lỗ ở hộp sọ. Thoát vị não thất có thể gây chèn ép dây thần kinh ròng rọc, dẫn đến liệt dây thần kinh số 4.
- Viêm màng não: là tình trạng viêm màng bao bọc não và tủy sống. Viêm màng não có thể gây tổn thương dây thần kinh ròng rọc, dẫn đến liệt dây thần kinh số 4.
- Bệnh lý mạch máu não: như đột quỵ, nhồi máu não,… có thể gây tổn thương dây thần kinh ròng rọc, dẫn đến liệt dây thần kinh số 4.
Chẩn đoán và điều trị
Chẩn đoán liệt dây thần kinh ròng rọc dựa vào các triệu chứng lâm sàng, thăm khám mắt và các xét nghiệm hình ảnh như chụp cắt lớp vi tính (CT scan) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) não.
Điều trị liệt dây thần kinh ròng rọc phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Nếu nguyên nhân là do chấn thương sọ não, u não,… thì cần điều trị nguyên nhân. Nếu nguyên nhân là do thoát vị đĩa đệm cột sống cổ, thoái hóa đốt sống cổ,… thì có thể điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật.
Thuốc
Các thuốc được sử dụng trong điều trị liệt dây thần kinh ròng rọc bao gồm:
- Thuốc giảm đau: giúp giảm đau đầu, đau cổ,…
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): giúp giảm viêm, sưng.
- Thuốc giãn cơ: giúp giảm co thắt cơ.
Phẫu thuật
Phẫu thuật được chỉ định trong trường hợp liệt dây thần kinh ròng rọc do thoát vị đĩa đệm cột sống cổ, thoái hóa đốt sống cổ không đáp ứng với điều trị nội khoa. Mục tiêu của phẫu thuật là giải phóng chèn ép dây thần kinh ròng rọc.
Phòng ngừa
Để phòng ngừa liệt dây thần kinh ròng rọc, cần:
- Bảo vệ đầu trong các hoạt động thể thao, lao động.
- Khám sức định kỳ để phát hiện sớm và điều trị kịp thời các bệnh lý có thể gây tổn thương dây thần kinh ròng rọc.
