Tổn thương dây thần kinh sọ là tổn thương ở bất kỳ một trong 12 đôi dây thần kinh sọ, là các dây thần kinh xuất phát từ não và đi đến các bộ phận khác của cơ thể. Dây thần kinh sọ kiểm soát các chức năng quan trọng như thị giác, thính giác, vận động, cảm giác và tiêu hóa.
Nguyên nhân gây tổn thương dây thần kinh sọ
Các nguyên nhân thường gây ra tổn thương và liệt dây thần kinh sọ có thể được chia thành hai nhóm chính:
Nguyên nhân ngoại lai:
là những nguyên nhân gây tổn thương từ bên ngoài, bao gồm:
Chấn thương sọ não: là nguyên nhân phổ biến nhất gây tổn thương dây thần kinh sọ. Chấn thương có thể do tai nạn giao thông, tai nạn lao động, tai nạn thể thao,…
Nhiễm trùng: các bệnh nhiễm trùng như viêm màng não, viêm não, viêm tủy sống,… có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ.
Khối u: khối u ở não, tủy sống hoặc các vùng xung quanh có thể gây chèn ép dây thần kinh sọ, dẫn đến tổn thương.
Chấn động não: chấn động não nhẹ có thể không gây ra triệu chứng lâm sàng rõ ràng, nhưng có thể dẫn đến tổn thương dây thần kinh sọ.
Nguyên nhân nội tại:
Là những nguyên nhân gây tổn thương từ bên trong, bao gồm:
Bệnh lý mạch máu: các bệnh lý mạch máu như đột quỵ, xơ vữa động mạch,… có thể gây thiếu máu cục bộ dây thần kinh sọ, dẫn đến tổn thương.
Bệnh lý thần kinh: các bệnh lý thần kinh như bệnh thần kinh ngoại biên, bệnh đa xơ cứng,… có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ.
Bệnh lý di truyền: một số bệnh lý di truyền có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ, ví dụ như bệnh Charcot-Marie-Tooth.
Nguyên nhân khác
Ngoài ra, một số nguyên nhân khác cũng có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ, bao gồm:
- Nhiễm độc: một số chất độc như chì, thủy ngân,… có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ.
- Tự miễn: một số bệnh tự miễn như bệnh lupus ban đỏ hệ thống,… có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ.
- Chấn thương phẫu thuật: một số phẫu thuật ở não, tủy sống hoặc các vùng xung quanh có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ.
Triệu chứng tổn thương dây thần kinh sọ
Triệu chứng tổn thương dây thần kinh sọ phụ thuộc vào dây thần kinh nào bị tổn thương và mức độ tổn thương. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:
Dây thần kinh số I: khứu giác
- Mất khứu giác hoàn toàn hoặc một phần.
- Ảo giác về mùi hôi.
Dây thần kinh số II: thị giác
- Mất thị lực hoàn toàn hoặc một phần.
- Mù một mắt hoặc hai mắt.
- Nhìn đôi.
- Giảm thị lực.
- Mất thị trường.
Dây thần kinh số III: vận nhãn
- Liệt vận nhãn một bên, mắt lác xuống dưới và ra ngoài.
- Sụp mi mắt.
- Nhìn đôi.
- Giảm phản xạ ánh sáng.
Dây thần kinh số IV: ròng rọc
- Liệt vận nhãn một bên, mắt nhìn xuống dưới và vào trong.
- Nhìn đôi.
Dây thần kinh số V: sinh ba
- Đau nhức, tê bì vùng mặt, răng, quanh miệng.
- Yếu cơ nhai.
- Khô miệng.
- Giảm tiết nước bọt.
Dây thần kinh số VI: vận nhãn ngoài
- Liệt vận nhãn một bên, mắt lác vào trong.
- Nhìn đôi.
Dây thần kinh số VII: mặt
- Sụp mi mắt, chảy nước mắt.
- Khó nhai, nuốt.
- Khó nói, méo miệng.
- Giảm cảm giác ở nửa mặt.
- Méo mồm, méo mặt
Dây thần kinh số VIII: tiền đình – ốc tai
- Mất thính lực, ù tai.
- Chóng mặt, mất thăng bằng.
Dây thần kinh số IX: thiệt hầu
- Khó nuốt, nghẹn.
- Giảm cảm giác ở 1/3 sau lưỡi.
Dây thần kinh số X: lang thang
- Khó nuốt, nghẹn.
- Thở khò khè.
- Táo bón.
- Khó tiểu.
- Giảm tiết nước bọt.
Dây thần kinh số XI: phụ
- Khó nói, nói ngọng.
- Khó nuốt.
- Hạ thấp vai.
Dây thần kinh số XII: hạ thiệt
- Lưỡi lệch về một bên.
- Khó nói, nói ngọng.
- Khó nuốt.
Chẩn đoán tổn thương dây thần kinh sọ
Chẩn đoán tổn thương dây thần kinh sọ thường dựa trên tiền sử bệnh, khám lâm sàng và các xét nghiệm hình ảnh. Các xét nghiệm hình ảnh thường được sử dụng để đánh giá cấu trúc não và kiểm tra xem có tổn thương gì không.
Chẩn đoán tổn thương 12 dây thần kinh sọ được thực hiện dựa trên các phương pháp sau:
Khám lâm sàng
Khám lâm sàng là phương pháp quan trọng nhất để chẩn đoán tổn thương dây thần kinh sọ. Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về các triệu chứng mà họ đang gặp phải, bao gồm:
- Mất cảm giác, tê, ngứa ran ở một vùng nào đó trên cơ thể
- Yếu, liệt ở một vùng nào đó trên cơ thể
- Khó khăn trong việc vận động mắt, miệng, lưỡi, thanh quản
- Rối loạn thị lực, thính giác, khứu giác
Xét nghiệm cận lâm sàng
Một số xét nghiệm cận lâm sàng có thể được chỉ định để chẩn đoán tổn thương dây thần kinh sọ, bao gồm:
- Chụp X-quang sọ não
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) sọ não
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) sọ não
- Chụp mạch máu não
- Sinh thiết thần kinh
Các xét nghiệm cận lâm sàng giúp xác định nguyên nhân gây tổn thương dây thần kinh sọ, chẳng hạn như chấn thương, u não, viêm nhiễm, nhiễm trùng,…
Các phương pháp chẩn đoán khác
Một số phương pháp chẩn đoán khác có thể được sử dụng trong một số trường hợp cụ thể, chẳng hạn như:
- Đo điện não đồ (EEG): Đánh giá hoạt động điện của não.
- Đo điện cơ (EMG): Đánh giá hoạt động điện của cơ.
- Đo tốc độ dẫn truyền thần kinh (NCS): Đánh giá tốc độ dẫn truyền của xung thần kinh.
Tùy thuộc vào các triệu chứng của bệnh nhân, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp chẩn đoán phù hợp để xác định chính xác nguyên nhân và mức độ tổn thương dây thần kinh sọ.
Điều trị tổn thương dây thần kinh sọ
Phương hướng điều trị
Điều trị tổn thương dây thần kinh sọ nhằm mục đích phục hồi chức năng của dây thần kinh, giảm đau và các triệu chứng khác do tổn thương dây thần kinh gây ra. Phương pháp điều trị được lựa chọn tùy thuộc vào nguyên nhân, mức độ tổn thương và vị trí tổn thương của dây thần kinh. Mục tiêu của điều trị là phục hồi chức năng của dây thần kinh, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
Các phương pháp điều trị
Tây y
Các phương pháp điều trị tổn thương dây thần kinh sọ trong y học hiện đại bao gồm:
Thuốc
- Thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) để giảm đau và viêm
- Thuốc co mạch để điều trị tắc nghẽn mạch máu
- Thuốc chống động kinh để điều trị co giật
Phẫu thuật
- Phẫu thuật cắt bỏ khối u
- Phẫu thuật giải áp dây thần kinh
- Phẫu thuật ghép thần kinh
Đông y
Trong y học cổ truyền, tổn thương dây thần kinh sọ được gọi là “thất khiếu bất thông”. Các phương pháp điều trị tổn thương dây thần kinh sọ trong y học cổ truyền bao gồm:
Bài thuốc
- Bài thuốc bổ huyết, dưỡng huyết
- Bài thuốc hoạt huyết, thông kinh lạc
- Bài thuốc giảm đau, chống viêm
- Bài thuốc giải độc, tiêu viêm
- Bài thuốc bồi bổ khí huyết, kinh lạc
Châm cứu
- Châm cứu bổ huyệt, thông kinh lạc
- Châm cứu giảm đau
Bài tập
- Các bài tập phục hồi chức năng
- Các bài tập khí công, yoga
Phòng ngừa tổn thương dây thần kinh sọ
Có một số cách để giúp ngăn ngừa tổn thương dây thần kinh sọ, bao gồm:
Sử dụng mũ bảo hiểm khi tham gia các hoạt động có nguy cơ chấn thương đầu, chẳng hạn như đi xe đạp, trượt tuyết hoặc chơi thể thao.
Tiêm phòng đầy đủ để giúp bảo vệ khỏi các bệnh nhiễm trùng có thể gây tổn thương dây thần kinh sọ.
Kiểm soát các yếu tố nguy cơ mắc bệnh thần kinh, chẳng hạn như huyết áp cao, cholesterol cao và tiểu đường.
